بررسی کاربردهای ماده حاجب در معاینات اشعه ایکس
اشعه ایکس یک نوع تابش به نام امواج الکترومغناطیسی است که می تواند به داخل بدن نفوذ کرده و تصاویری از ساختارهای درونی بدن ایجاد کند. این تصاویر، اطلاعات ارزشمندی در رابطه با سلامت شما و ساختارهای آناتومیک بدن شما در اختیار پزشک قرار می دهد و او را در رسیدن به یک تشخیص دقیق و اجرای طرح درمان مناسب یاری می نماید. در ادامه این مطلب سایت دکتر فاطمه کرمی متخصص رادیولوژی و بیوپسی سینه اصفهان به بررسی کاربردهای ماده حاجب در معاینات اشعه ایکس خواهیم پرداخت.
استفاده از ماده حاجب در رادیوگرافی برای ایجاد تصویری شفاف از اندام های خاصی همچون قلب، ریه ها، رگ های خونی یا بافت ها است. ماده حاجب پزشکی یا ماده کنتراست زای پزشکی ماده ای است که برای افزایش کنتراست مایعات و ساختارها در تصویربرداری پزشکی به کار می رود. مواد حاجب پزشکی شامل انواع گوناگونی می‌باشند که بر اساس نوع تصویربرداری پزشکی که در آن کاربرد دارند دسته بندی می‌شوند. رایج ترین نوع ماده حاجب پزشکی، ماده حاجب پرتونگاری می باشد که برای افزایش کنتراست در معاینات اشعه ایکس به کار می رود. این ماده ممکن است به صورت خوراکی یا داخل وریدی به شما داده شود. در همه موارد، این ماده‌ی حاجب، در طی چند ساعت به طور طبیعی از بدن خارج می‌شود.
مطالعه بیشتر : موارد نیاز به سونوگرافی کبد و کیسه صفرا
سایر ویژگیهای ماده حاجب
- این مواد باید سبب ایجاد کنتراست زیاد میان عضو مورد مطالعه از یک طرف و بافتهای مجاور از طرف دیگر شود.
- عدم ایجاد تحریک و بی ضرر بودن
- آسان، سریع و به طور کامل توسط راههای طبیعی و فیزیولوژیک بدن جذب و دفع شود.
- ماده حاجب باید یکنواخت باشد تا تصویر یکنواختی ایجاد کند.
- ترکیب پایداری داشته باشد به طوری که اجزای ان در ارگانهای مختلف بدن از هم جدا نشود و سم آن آزاد نگردد یا قبل از استفاده تغییر نکند؛ زیرا همانطور که میدانیم موادی مانند ید و باریم هرگز به تنهایی استفاده نمیشوند، بلکه از آنها در ترکیباتی مناسب استفاده می شود.
طریقه ورود ماده حاجب به داخل بدن
مواد حاجب به‌طور دائمی رنگ اندام‌های داخلی را تغییر نمیدهند، بلکه به‌طور موقتی نحوه تعامل اشعه ایکس یا سایر ابزارهای تصویربرداری را در برخورد با بدن تغییر می‌دهند.
مواد حاجب از سه راه عمده وارد بدن می‌شوند:
- بلعیدن (به‌صورت مواد خوراکی از طریق دهان)
- تزریق وریدی (تزریق به داخل شریان‌های بدن)
- آنما یا تنقیه (از طریق مقعد)
در برخی موارد تزریق مواد حاجب به‌صورت موضعی به داخل مفصل و نخاع انجام میگیرد که کمتر شایع است. به‌طورکلی منع منصرفی برای این مواد وجود ندارد و پس از تصویربرداری، این مواد یا جذب بدن می‌شوند یا از طریق ادرار و مدفوع، از بدن خارج می‌شوند.
ملاحظات استفاده از مواد حاجب
- ماده حاجب تزریقی محلول آبکی، استریل، شفاف، بی رنگ تا حدی زرد و بی بو است. بنابراین باید با دید مستقیم، به منظور بررسی رسوبات و تغییر رنگ آن قبل از تجویز کنترل گردد، اگر رسوبات و تغییر رنگ قابل توجهی وجود داشت، نباید استفاده شود.
- ترکیب حجم و غلظت برای استفاده، باید به دقت و بطور فردی بر اساس فاکتورهایی نظیر: سن، وزن بیمار، اندازه رگ و سرعت جریان خون در رگ و عملکرد کلیه مورد محاسبه قرار گیرد.
- مواد حاجب به دلیل تداخل داروئی و ناسازگاری شیمیایی نباید با سایر داروهای تزریقی مخلوط شده یا در راههای تجویزی داخل وریدی حاوی داروها، محلول ها یا ترکیبات مغذی خاص تجویزگردند. رقیق کردن ماده حاجب تزریقی با سرم نرمال سالین استریل توصیه نشده است.
- کشیدن ماده حاجب از ظروفشان باید تماماً تحت شرایط استریل تنها با استفاده از سرنگ ها و وسایل استریل انجام شود. تکنیک استریل باید درتمام تزریقات عروقی که شامل مواد کنتراست باشد، رعایت شود.
- اگراز لوازم چند بار مصرف استفاده می شود، مراقبتهای دقیق به منظور رفع پیشگیری ازآلودگی، لازم است.
- مواد حاجب پس از بازشدن، باید بلافاصله مورد استفاده قرار گیرند.
- مواد کنتراست یددار تجویز شده به صورت داخل عروقی بایستی در زمان تزریق دمایی مساوی دمای بدن ویا نزدیک به آن داشته باشند.
- مراقبت های بعد از مصرف ماده حاجب
- نوشیدن مایعات فراوان تا هرچه سریعتر ماده حاجب تزریق شده از طریق ادرار کردن از بدن دفع شود.
- بیمار می تواند رژیم غذایی و دارویی خود را بدون تغییر ادامه دهد.
تماس با دکتر فاطمه کرمی متخصص رادیولوژی اصفهان
عوارض ماده حاجب
احتمال آسیب به کلیه در صورت عدم رعایت موارد زیر:
در صورت داشتن دیابت/ بیماری های کلیوی یا مصرف داروهای کاهنده قند خون (متفورمین)، موضوع را فوراً به کارشناس یا پزشک رادیولوژیست اطلاع داده تا در مورد قطع داروهای شما تصمیم گیری انجام شود. قابل ذکر است که مصرف هم زمان داروی متفورمین با تزریق ماده حاجب تداخل اثر داشته و می تواند برای کلیه ها آسیب رسان باشد. در مواردی که بیماران داروی متفورمین مصرف می کنند باید این دارو را ۴۸ ساعت قبل و بعد از انجام تزریق ماده حاجب مصرف ننمایند. انجام آزمایش کراتینین (تا حداکثر یک هفته قبل) برای بیمارانی که بالای ۷۰ سال هستند یا بیمارانی که سابقه بیماری کلیوی دارند یا تحت شیمی درمانی می باشند الزامی است. در صورتی که بیمار کراتینین غیر طبیعی داشته باشد حتماً باید با کارشناس مربوط مشورت نماید.
بروز حساسیت به ماده حاجب:
در بیمارانی که زمینه ای از حساسیت به دارو یا غذای خاص دارند الزامی است که قبل از تجویز ماده حاجب داروی ضد حساسیت تجویز شود. با این اقدام می توان احتمال بروز حساسیت به ماده حاجب را به میزان قابل توجهی کاهش داد. در صورتی که قبلاً تزریق ماده حاجب داشته اید و به آن حساسیت داشته اید فوراً به کارشناسان مربوط اطلاع دهید. واکنش های حساسیتی ممکن است به شکل خفیف (سرگیجه، افت فشارخون، خارش و کهیر خفیف و سردرد) باشد یا می تواند به صورت تأخیری ایجاد شود که در این موارد ممکن است بیمار بعد از گذشت ۲۴ ساعت از تجویز ماده حاجب واکنش هایی از قبیل کهیر یا قرمزی بدن شود.